Sebep-sonuç ilişkisi.
Bir olayın meydana gelmesi için başka bir olayın gerçekleşmesi gerekliliğidir.
İslam felsefesi açısından İmam gazalî\'nin bu kavram hakkındaki görüşleri \"imam gazalî ve kozalite prensibinin tenkidi\" isimli yazıda şöyle belirtilmiştir:
(i: Gazalî Allah\'ın gerçek sebep olduğunu ileri sürdü. Ona göre, Allah\'ın direkt aksiyonuna -işlerini idare etmeye-; eşya arasındaki görülür, algılanır, delillendirilir nedensellik bağlarından çok, İlâhî Zat hakimdir.
Diğer taraftan filozofların temel doktrinlerinden biri de; zorunlu kozalite bağlarının evrenin her yerinde geçerli olduğudur. Biz İbn-i Sina\'nın nedensellik bağını zorunlu telakki ettiğini unutmamalıyız. Gazalî, filozofların bu konudaki kanıtlarının yetersiz olduğunu göstermeye girişir.
Filozoflar, özellikle Farabi ve İbn-i Sina, sebeb-sonuç arasındaki bağın mantıksal bir zorunluluk olduğunu ileri sürdüler. Başka bir deyişle, uygun bir sonucu olmadan sebebin varoluşu imkansızdır. İslam dininin menfaati için bu akıl yürütme reddedilmeliydi. Çünkü bu mantık süreci yanlış olmadıkça mucizeler imkansızdı. Oysa mucize, genel tabiat kanunlarının ilahî bir biçimde kesintiye uğramasından ibaretti.
Kozalite prensibinin eleştiri gayesine hizmet eden birçok kanıtlar vardır. Bunlardan birincisi mantıksal kanıttır. Çelişme, aynı şeyin kabul veya reddinin aynı anda geçerli olduğunun tasdikinden ibarettir. Ve bütün çelişmeler eninde sonunda döner dolaşır kendi kendileriyle çelişkili önermelerin doğrulanmasına varırlar. Madem ki zorunluluk çelişmelerin reddidir, bu durumda bütün zorunluluk mantıksal zorunluluğa indirgenir. Eğer biz bu anlayışla kausal bağa müracaat edersek aşağıdaki sonucu elde ederiz:
(b:Bize göre sebep ve sonuç arasında var olduğuna inanılan bağ, zorunlu bir bağ değildir. İki şeyden her biri kendi bireyselliğine sahiptir, diğerinin bireyselliğine değil...
Bir şeyin tasdiki, inkârı, varoluşu veya olmayışı, başka bir şeyin ne tasdiki, ne inkarı, ne varoluşu, ne de olmayışına delalet eder. )
Bu düşünce biçimine karşı oluş teşebbüsleri, nedensellik bağının zorunlu olduğu gösterilerek savunuldu. -Çelişme belli bir olayın nedensel olarak başka bir olaya bağlı olması değildir- Nedensellik, sözü geçen olayın tasvirinin içinde kavramsal olarak bulunmasına dayanıyor.
Nedensellik bağının deneysel ispat iddiasına cevap teşkil eden deneysel kanıtlar da vardır. Filozoflar nedensellik bağını göstermek için gözleme başvururlar.
Örnek olarak pamuk parçası ile alev arasındaki bağıntı bize, pamuğun yandığı fikrini verir. Fakat -Gözlem sadece zamandaşlığı ispat eder, nedenselliği değil- gerçekte Allah\'tan başka neden yoktur. Çelişkilerin bazı pasajları nedensellik inancının alışkanlık sonucu olduğunu ileri sürer gibi görünür. )
Bir olayın meydana gelmesi için başka bir olayın gerçekleşmesi gerekliliğidir.
İslam felsefesi açısından İmam gazalî\'nin bu kavram hakkındaki görüşleri \"imam gazalî ve kozalite prensibinin tenkidi\" isimli yazıda şöyle belirtilmiştir:
(i: Gazalî Allah\'ın gerçek sebep olduğunu ileri sürdü. Ona göre, Allah\'ın direkt aksiyonuna -işlerini idare etmeye-; eşya arasındaki görülür, algılanır, delillendirilir nedensellik bağlarından çok, İlâhî Zat hakimdir.
Diğer taraftan filozofların temel doktrinlerinden biri de; zorunlu kozalite bağlarının evrenin her yerinde geçerli olduğudur. Biz İbn-i Sina\'nın nedensellik bağını zorunlu telakki ettiğini unutmamalıyız. Gazalî, filozofların bu konudaki kanıtlarının yetersiz olduğunu göstermeye girişir.
Filozoflar, özellikle Farabi ve İbn-i Sina, sebeb-sonuç arasındaki bağın mantıksal bir zorunluluk olduğunu ileri sürdüler. Başka bir deyişle, uygun bir sonucu olmadan sebebin varoluşu imkansızdır. İslam dininin menfaati için bu akıl yürütme reddedilmeliydi. Çünkü bu mantık süreci yanlış olmadıkça mucizeler imkansızdı. Oysa mucize, genel tabiat kanunlarının ilahî bir biçimde kesintiye uğramasından ibaretti.
Kozalite prensibinin eleştiri gayesine hizmet eden birçok kanıtlar vardır. Bunlardan birincisi mantıksal kanıttır. Çelişme, aynı şeyin kabul veya reddinin aynı anda geçerli olduğunun tasdikinden ibarettir. Ve bütün çelişmeler eninde sonunda döner dolaşır kendi kendileriyle çelişkili önermelerin doğrulanmasına varırlar. Madem ki zorunluluk çelişmelerin reddidir, bu durumda bütün zorunluluk mantıksal zorunluluğa indirgenir. Eğer biz bu anlayışla kausal bağa müracaat edersek aşağıdaki sonucu elde ederiz:
(b:Bize göre sebep ve sonuç arasında var olduğuna inanılan bağ, zorunlu bir bağ değildir. İki şeyden her biri kendi bireyselliğine sahiptir, diğerinin bireyselliğine değil...
Bir şeyin tasdiki, inkârı, varoluşu veya olmayışı, başka bir şeyin ne tasdiki, ne inkarı, ne varoluşu, ne de olmayışına delalet eder. )
Bu düşünce biçimine karşı oluş teşebbüsleri, nedensellik bağının zorunlu olduğu gösterilerek savunuldu. -Çelişme belli bir olayın nedensel olarak başka bir olaya bağlı olması değildir- Nedensellik, sözü geçen olayın tasvirinin içinde kavramsal olarak bulunmasına dayanıyor.
Nedensellik bağının deneysel ispat iddiasına cevap teşkil eden deneysel kanıtlar da vardır. Filozoflar nedensellik bağını göstermek için gözleme başvururlar.
Örnek olarak pamuk parçası ile alev arasındaki bağıntı bize, pamuğun yandığı fikrini verir. Fakat -Gözlem sadece zamandaşlığı ispat eder, nedenselliği değil- gerçekte Allah\'tan başka neden yoktur. Çelişkilerin bazı pasajları nedensellik inancının alışkanlık sonucu olduğunu ileri sürer gibi görünür. )